Plastik… 20. yüzyılın en büyük icatlarından biri olarak hayatımıza girdi. Hafifti, dayanıklıydı, ucuzdu ve her alanda kullanılabiliyordu. Fakat bugün, aynı özellikler onu gezegenimizin başlıca çevre krizlerinden birinin aktörü haline getirdi. Dünya çapında plastik kirliliği; okyanuslardan dağ zirvelerine, insan kanından anne sütüne kadar her yerde tespit ediliyor. Birleşmiş Milletler’in verilerine göre her yıl yaklaşık 400 milyon ton plastik üretiliyor ve bunun yarısından fazlası tek kullanımlık ürünlerden oluşuyor.

Geçtiğimiz hafta düzenlenen Uluslararası Plastikten Arındırma Zirvesi, bu krize karşı küresel çapta harekete geçme çağrısı yaparak büyük yankı uyandırdı. Ancak toplantının sonuçları hem umut verici hem de endişe verici mesajlar içeriyor.

Plastik Kirliliğinin Boyutu: Görünenden Çok Daha Büyük Bir Tehdit

Plastik kirliliğinin en çarpıcı yönlerinden biri, yalnızca atık dağları oluşturması değil, aynı zamanda mikroplastikler yoluyla canlıların bünyesine girmesi. Araştırmalar, insan vücudunda ortalama bir haftada kredi kartı büyüklüğünde plastik parçacığın biriktiğini gösteriyor. Bu durumun uzun vadede sağlık üzerindeki etkileri hâlâ tam olarak bilinmiyor, ancak bağışıklık sistemi, hormon dengesi ve üreme sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yarattığına dair güçlü bulgular var.

Ekosistem açısından da tablo karanlık. Deniz kuşları, balıklar, kaplumbağalar plastik atıkları yiyecek sanarak tüketiyor. Bu da türlerin yaşam döngülerini bozuyor, gıda zincirinde zehirli maddelerin birikmesine yol açıyor.

Zirvede Öne Çıkan Başlıklar

Uluslararası Plastikten Arındırma Zirvesi’nde 100’ün üzerinde ülkenin temsilcisi, plastik üretimi ve atık yönetimi üzerine yeni düzenlemeleri masaya yatırdı. Zirvede öne çıkan konular şunlar oldu:

1. Plastik Üretiminin Kademeli Olarak Azaltılması:
   Bilim insanları, üretim artışı durdurulmazsa 2060’a kadar plastik üretiminin üç katına çıkacağını öngörüyor. Bu nedenle, tek kullanımlık plastiklerin yasaklanması ve alternatif malzemelerin teşvik edilmesi kritik.
2. Zorunlu Geri Dönüşüm Hedefleri:
   Ülkeler, geri dönüşüm oranlarını artırmak için bağlayıcı hedefler belirlemeyi tartıştı. Ancak birçok gelişmekte olan ülke, altyapı eksikliklerini gerekçe göstererek daha esnek bir takvim talep etti.
3. Fosil Yakıt Bağımlılığı ve Lobi Etkisi:
   Plastik, petrol ve doğalgazdan üretiliyor. Bu nedenle fosil yakıt şirketleri, üretim sınırlamalarına karşı güçlü bir lobi faaliyeti yürütüyor. Zirvede bu durum açıkça dile getirildi.
4. Küresel Fon Oluşturulması:
   Plastik kirliliğiyle mücadele eden ülkelere finansman sağlamak için ortak bir fon kurulması önerildi. Ancak hangi ülkelerin ne kadar katkı yapacağı konusunda henüz uzlaşma sağlanamadı.

Türkiye ve Plastik Kirliliği

Türkiye, Akdeniz’in en fazla plastik atık yayan ülkelerinden biri konumunda. WWF’in 2022 raporuna göre Türkiye, yılda 144 bin ton plastiği doğrudan denize bırakıyor. Bu durum, hem turizm hem balıkçılık sektörü hem de deniz ekosistemi için ciddi bir tehdit oluşturuyor.

Son yıllarda Türkiye’de tek kullanımlık poşetlerin ücretlendirilmesi ve bazı plastik ürünlerin yasaklanması gibi adımlar atıldı. Ancak bu önlemler, üretim ve tüketim alışkanlıklarında köklü bir değişim yaratmaya yetmiş değil. Geri dönüşüm oranlarının artırılması, alternatif malzemelerin yaygınlaştırılması ve halkın bilinçlendirilmesi konusunda daha kapsamlı programlara ihtiyaç var.

Teknolojik ve Yenilikçi Çözümler

Plastik kirliliğine karşı umut vadeden çözümler de gündemde.

• Biyobozunur Malzemeler: Mısır nişastası, deniz yosunu ve bambu gibi hammaddelerden üretilen alternatifler, plastik kullanımını ciddi oranda azaltabilir.
• Kimyasal Geri Dönüşüm: Klasik mekanik geri dönüşümden farklı olarak plastiği moleküler düzeyde ayrıştırıp yeniden hammaddeye dönüştüren teknolojiler, özellikle karışık atıkların işlenmesinde etkili.
• Deniz Temizlik Projeleri: Ocean Cleanup gibi girişimler, okyanuslarda biriken plastikleri toplamak için yenilikçi ağ ve bariyer sistemleri geliştiriyor.
• Yapay Zekâ Destekli Atık Yönetimi: AI tabanlı sistemler, atık ayırma süreçlerini otomatikleştirerek geri dönüşüm verimliliğini artırıyor.

Bireysel Olarak Ne Yapabiliriz?

Plastik kirliliği sadece devletlerin veya şirketlerin çözmesi gereken bir sorun değil. Bireysel tercihlerimizle de önemli farklar yaratabiliriz:

1. Tek kullanımlık plastik ürünlerden (pipet, çatal-bıçak, şişe) mümkün olduğunca kaçınmak.
2. Bez çanta, cam şişe, metal pipet gibi yeniden kullanılabilir ürünleri tercih etmek.
3. Geri dönüşüm kutularını doğru kullanmak ve çevremizi bilinçlendirmek.
4. Plastik kirliliğine dikkat çeken kampanya ve projelere destek olmak.

Sonuç: Küresel Mücadelede Umut Var mı?

Plastik kirliliği, iklim krizi gibi karmaşık ve çok boyutlu bir sorun. Tek bir çözümü yok; devlet politikaları, özel sektörün inovasyonları ve bireysel davranış değişiklikleri bir arada yürütülmeli. Uluslararası Plastikten Arındırma Zirvesi, en azından küresel ölçekte sorunun ciddiyetinin kabul edildiğini gösterdi. Ancak alınan kararların uygulanması, çıkar gruplarının direncine rağmen mümkün olacak mı, işte asıl soru bu.

Gezegenin geleceği, plastik krizini nasıl yöneteceğimize bağlı. Eğer şimdi harekete geçersek, hem doğayı hem de kendi sağlığımızı koruyabiliriz. Aksi halde, gelecek nesillerin bize miras olarak “plastik bir dünya” bırakmamız kaçınılmaz olacak.